Naszym celem jest przejechanie rowerami razem z osobami niepełnosprawnymi z różnego rodzaju dysfunkcjami dolnośląskiego odcinka Południowo-Zachodniego Szlaku Cysterskiego i odwiedzenie na trasie obiektów, które pozwolą przybliżyć bogactwo cysterskiego dziedzictwa.

Sobota 04.08.2012

Każda historia ma swój początek. Spacer rowerowy nad Odrą. Trening na tandemach. Poznajemy się rowerowo.

Niedziela 05.08.2012

Bardo - Kamieniec Ząbkowicki - Henryków

Jedziemy! Pierwszy integracyjny rajd wraz z osobami niewidomymi na tandemach.

Trasa ok. 40 km.

Szlak Cysterski

Szlak cysterski łączy najważniejsze miejsca związane z działalnością zakonu na Dolnym Śląsku.

Mnisi tego zakonu uznawani są za pionierów nowoczesnego rolnictwa, posłuszni wobec ewangelicznego wezwania „czyńcie ziemię sobie poddaną” oraz postępujący w myśl zasady „módl się i pracuj”, uświęcili pracę fizyczną. Wykorzystując bogactwo złóż naturalnych, założyli na Śląsku ok. 30 hut żelaza i zakładów metalurgicznych, a także huty szkła, kopalnie węgla, soli, srebra i złota. Rozwinęli też wiele działów rzemiosła. Z czasem, poprzez handel, ale też i drogą książęcych darowizn, posiedli olbrzymie majątki ziemskie. Powstałe przy udziale cystersów miasta i wsie rozwijały się gospodarczo i kulturowo.

W opactwach zajmowano się piśmiennictwem, tworzono tu dzieła o fundamentalnym znaczeniu dla polskiej kultury, m.in. Księgę Henrykowską. Z gromadzonych przez wieki manuskryptów powstawały potężne księgozbiory. Cystersi zajmowali się też edukacją, prowadząc szkoły, oraz czynnie uczestniczyli w życiu publicznym jako dyplomaci i uczeni.

Mnisi wznosili proste i surowe w formie budowle. Według podstawowego założenia kościół klasztorny zbudowany był na planie krzyża, do którego od południa lub północy przylegał czworobok budynku klasztornego z wirydarzem – wewnętrznym dziedzińcem z ogrodem. Ta architektura przetrwała do epoki baroku - wówczas dokonano największych zmian wyglądu lub całkowitej przebudowy cysterskich opactw. Istniejące, skromniejsze budowle ustąpiły miejsca monumentalnym założeniom.

W kościołach i klasztorach opackich na Dolnym Śląsku wybitna architektura doskonale harmonizuje z rzeźbą i malarstwem sakralnym, znajdują się tu wspaniałe - głównie barokowe – wnętrza oraz wysokiej klasy dzieła sztuki. Świątynie zdobi wybitna twórczość m.in. Michaela Willmanna, nazywanego „Śląskim Apellesem”.

Na przestrzeni wieków, w wyniku licznych wojen, najazdów, grabieży czy epidemii, cystersi wielokrotnie byli zmuszani do odbudowy życia klasztornego. Do roku 1810, do ogłoszenia przez króla Fryderyka Wilhelma III edyktu o sekularyzacji, kiedy to majątek cystersów na Śląsku przejęło państwo. Sprzedano wtedy cenne wyposażenie klasztorów i kościołów, zaś biblioteczne zbiory uległy rozproszeniu. Datę tę uznaje się za schyłek okresu świetności cystersów w Prusach.

1. Trzebnica

Klasztor Cysterek w Trzebnicy. Jeden z największych zabytków architektury sakralnej w Polsce. Wzniesiony w latach 1696–1726 w miejscu pierwotnego, mniejszego budynku z początku XIII w., rozbudowanego w XIV w. Klasztor składa się z monumentalnej fasady (zachodniej), oflankowanej narożnymi wieżami, oraz budynków pomocniczych o XIX-wiecznym rodowodzie, usytuowanych w części południowo-zachodniej. Do południowej nawy kościelnej przylegają skrzydła, z rozmieszczonymi wokół dwóch dziedzińców krużgankami. Na parterze znajduje się kaplica zakonna, na ścianach wiszą cenne obrazy, m.in. barokowa tablica genealogiczna św. Jadwigi. Teren otacza wysoki mur. W północnym dziedzińcu znajduje się tzw. wirydarz św. Jadwigi, gdzie w oddzielnym domku mieszkała fundatorka. W podziemiu widoczne są pozostałości pierwotnego klasztoru, z fragmentami systemu „centralnego ogrzewania”, tzw. hypocaustum. W południowej części zespołu mieści się Dom Pomocy Społecznej, prowadzony przez siostry. Wokół budynku klasztornego znajduje się park z zabytkowym drzewostanem i pozostałościami barokowych ogrodów klasztornych.

2. Lubiąż

Pocysterski Zespół Klasztorny w Lubiążu jest największym opactwem cysterskim w Europie i należy do zabytków klasy zerowej. Zespół budowli powstał około 1200 roku. Na terenie obiektu znajdowała się jedna z największych bibliotek europejskich XIV wieku. W kolejnych latach opactwo najeżdżali husyci oraz Szwedzi, a wewnątrz zakonu wybuchały konflikty na tle narodowościowym. Po wojnie trzydziestoletniej w ramach zabudowań klasztornych wzniesiono szkołę oraz utworzono ogrody z fontannami. Pod koniec XVII wieku na terenie opactwa tworzył malarz śląskiego baroku - Michał Łukasz Leopold Willmann. W 1810 roku klasztor został przejęty przez władze pruskie. Przekształcono go w szpital wojskowy, a w późniejszym czasie psychiatryczny dla umysłowo chorych arystokratów. Podczas II wojny światowej pełnił rolę fabryki broni. Wnętrze obiektu uległo zniszczeniu. 

3. Słup

Pocysterski Kościół Parafialny PW. Wniebowzięcia NMPKościół NMP w Słupie jest wzmiankowany po raz pierwszy już w 1202 r. Był on wówczas, obok kościoła klasztornego w Lubiążu, jednym z najstarszych kościołów będących we władaniu tego opactwa. W 1217 r. na prośbę opata klasztoru w Lubiążu, biskup wrocławski Wawrzyniec ustanawia w Słupie parafię, poświęcając ją Matce Bożej. Do parafii w Słupie przynależnych było wówczas ok. 20 okolicznych wsi. Obecny kościół, o charakterystycznym dla cystersów wezwaniu Maryjnym, Wniebowzięcia NMP  wzniesiony został w poł. XV w. Jest to budowla murowana z kamienia łamanego, jednonawowa, założona na planie prostokąta z kwadratową wieżą od zachodu. Kościół miał charakter obronny, co zatarła jego barokowa przebudowa w czasach opata Baucha (1 połowa. XVIII w.) Do dziś jednak, o obronnym charakterze tego miejsca świadczy kamienny mur z XVII w. z zachowanymi w nim otworami strzelniczymi. Opasuje on kościół i otaczający go cmentarz, na którego terenie stoi kaplica z łamanego kamienia datowana na poł. XVI w. Ta budowla to ossuarium, którego kryptę wypełniają kości ludzkie, złożone tu wtórnie a wydobyte z terenu cmentarza przy kopaniu nowych grobów.We wnętrzu kościoła wyposażenie z pocz. XVIII w., barokowa chrzcielnica, sklepienie kolebkowe, bogato polichromowane, z lunetami. W ołtarzu głównym obraz Wniebowzięcia NMP. Na sklepieniu widnieją ślady po kulach z czasu II wojny światowej. 

4. Jelenia Góra- Cieplice

Pocysterski Zespół Klasztorny i Kościół Parafialny Św. Jana ChrzcicielaW skład obiektu wchodzą: zwarty zespół zabudowań, związanych z dawną prepozyturą cystersów, kościół z wolno stojącą dzwonnicą, klasztor, tzw. Długi Dom, dawna szkoła – obecnie plebania. 

5. Krzeszów

Pocysterski Zespół Klasztorny z Bazyliką Mniejszą PW. Wniebowzięcia NMP.Bazylika Wniebowzięcia NMP stanowi centrum zespołu pocysterskiego w Krzeszowie. Wzniesiona w latach 1728–1735, w miejscu rozebranego w 1728 r. gotyckiego kościoła opackiego, należy do najpiękniejszych barokowych świątyń. Dwuwieżową rzeźbiarską fasadę zdobią monumentalne rzeźby Ferdynanda Brokoffa. Barokowe halowe wnętrze, z emporami i kaplicami, powstałe w duch kontrreformacji, jest spójne pod względem stylistycznym, artystycznym i teologicznym. Cykl nasklepiennych fresków wykonał Georg Wilhelm Neunhertz, wnuk Michaela Willmanna.

6. Krzeszówek

Kościół PW. Św. WawrzyńcaBudowla murowana z kamienia i cegły, orientowana, z wieżą, przedsionkiem oraz aneksem z renesansową tablicą fundacyjną. We wnętrzu jednonawowym znajduje się loża kolatorska. Pod nią umieszczona jest kaplica boczna oraz empora organowa. Ponadto kościół ten zdobią ostrołukowe, gotyckie okna z maswerkami, renesansowy portal wejściowy i sklepienie sieciowe w nawie. Wyposażenie pochodzi z kościoła opackiego w Krzeszowie – gotycka grupa Ukrzyżowania z poł. XV w. oraz barokowe ołze Georga Schrötera (główny z 1701 r., z gotycką rzeźbą NMP i obrazem ze sceną Męczeństwa św. Wawrzyńca, oraz dwa boczne, jeden z 1688 r., z obrazem NMP błogosławiącej cystersów, pędzla Georga Neunhertza). W prezbiterium polichromie z XX w. Kościół otoczony murem, z okazałą bramą i kapliczkami. Na cmentarzu zachowały się XIX-wieczne nagrobki. 

7. Świdnica

Dawny Pałac Opatów Cysterskich 

8. Kamieniec Ząbkowicki

Pocysterski Klasztor oraz Pocysterski Kościół PW. Najświętszej Marii Panny i Św. Jakuba Starszego. Opactwo Cystersów w Kamieńcu Ząbkowickim funkcjonowało od XIII do XIX wieku kiedy to zostało zlikwidowane na mocy edyktu króla pruskiego Fryderyka Wilhelma III. W okresie swojej największej świetności dobra opata obejmowały wiele wiosek wokół Kamieńca Ząbkowickiego a także obiekty w Bardzie i Kopalnię złota w Złotym Stoku. Opactwo zostało zbudowane nad rzeką Nysą. Do dziś zachowały się kościół pocysterski, który obecnie pełni rolę kościoła parafialnego. Kościół można zwiedzać, o ile nie jest on zamknięty. W budynku dawnego klasztoru funkcjonuje obecnie oddział Archiwum Państwowego. Budynek z XVII wieku jest w bardzo dobrym stanie - podobnie jak kościół i zabudowania gospodarcze, w których urzęduje Ośrodek Hodowli Zarodkowej. Opactwo położone jest u zbocza góry (tuż za rzeką), na którym zbudowany została pałac Marianny Orańskiej. Po sekularyzacji opactwa dobra klasztorne wykupiła Fryderyka Luiza Wilhelmina - matka Marianny Orańskiej.

Opactwo cystersów w Kamieńcu powstało jako filia klasztoru w Lubiążu. Zanim zasiedlili je cystersi (za sprawą biskupa Tomasza), było ono siedzibą kanoników regularnych św. Augustyna z wrocławskiego opactwa na Piasku. Po kilkuletnim sporze pomiędzy augustianami a cystersami, w XIII w. klasztor wraz z dobrami został oddany cystersom. W owym czasie było to kilkanaście wsi, pochodzących z nadań. Przekazanie cystersom klasztoru kamienieckiego potwierdził w bulli papież Innocenty IV, a ostatecznie zatwierdził je jego następca, Urban IV.

Ufundowany majątek cystersi potrafili doskonale wykorzystać. Podobnie jak w innych opactwach, rozwinęli na szeroką skalę rolnictwo, zajmowali się hodowlą, rybołówstwem, łowiectwem, pszczelarstwem. W majątkach opactwa funkcjonowały m.in. młyny – cystersi zaczęli je budować jako jedni z pierwszych na Śląsku. Zakonnicy rozwinęli także rzemiosło - powstały warsztaty tkackie, garbarskie, szewskie oraz kuźnie. Cystersi kamienieccy posiadali karczmy, zajmowali się też piwowarstwem i gorzelnictwem. Gospodarny zakon pobierał opłaty w miastach należących do jego majątku, jak Ząbkowice, Świdnica, Ziębice i Kłodzko, a także bogacił się na sprzedaży swoich wyrobów na odpustach odbywających się w Bardzie. Po sekularyzacji kamieniecki majątek poklasztorny i dobra ziemskie w większości kupiła Fryderyka Luiza Wilhelmina Orańska. Natomiast podczas II wojny światowej opactwo przeistoczyło się w magazyn dzieł sztuki, zbiorów bibliotecznych i archiwaliów.

W skład kamienieckiego zespołu pocysterskiego wchodzi monumentalny kościół klasztorny, obecnie pełniący funkcję kościoła parafialnego p.w. Wniebowzięcia NMP i św. Jakuba Starszego. Wybudowano go z kamienia łamanego, w stylu gotyckim. Jest kościołem halowym, trójnawowym z transeptem. W XVIII w. jego wnętrze zmieniło wystrój na barokowy za sprawą Michaela Willmanna. Wtedy również powstał ołtarz główny wykonany w drewnie lipowym oraz polichromowana ambona autorstwa Christopha Königera. W bogatym wnętrzu kościoła znajdują się liczne ołtarze, kaplice oraz stacje Drogi Krzyżowej.

W zespole pocysterskim mieści się też pałac opacki oraz częściowo zachowane budynki gospodarcze z bramą klasztorną. W pałacu opata można obejrzeć fresk z herbem opactwa i wedutami (m.in. klasztorów w Kamieńcu i Lubiążu oraz bardzkiego kościoła).

9. Bardo

Pocysterski Klasztor - Muzeum Sztuki Sakralnej

Bardo to znaczący ośrodek handlowy i pielgrzymkowy znajdujący się przy drodze wiodącej z Czech na Śląsk. Najcenniejszym zabytkiem miasta jest potężny, barokowy kościół Nawiedzenia NMP, w obecnej formie wzniesiony na przełomie XVII/XVIII w. Inicjatorem jego budowy był ówczesny opat kamieniecki, Augustyn Neudeck. Jest to bardzo popularny kościół pielgrzymkowy, z najcenniejszym zabytkiem - figurą MB Bardzkiej, która uznawana jest za najstarszą rzeźbę romańską na Śląsku (rzeźbiona w drewnie bukowym, zdobiona polichromią, datowana na 2. poł. XIII w.). Wewnątrz kościoła podziwiać można bogaty wystrój rzeźbiarski i snycerski ołtarza głównego, autorstwa Nikolausa Richtera. W kościele wyeksponowane są także liczne wota, niektóre o wartości zabytkowej. Do najcenniejszych dzieł zalicza się obrazy datowane na pocz. XVIII w., które pochodzą z pracowni Michaela Willmanna i Jana Krištofa Liški, klasycystyczną, marmurową chrzcielnicę, kute kraty barokowe z XVIII w. oraz rokokowy prospekt organowy. Przy kościele znajduje się prepozytura, wzniesiona przez cystersów na pocz. XVIII w. jako filia zgromadzenia w Kamieńcu. Klasztor przeszedł przebudowę po masowej likwidacji opactw w 1810 r., użytkowany był jako szpital i szkoła. Od pocz. XX w. wraz kościołem stanowi siedzibę redemptorystów. Obecnie mieści się tu Muzeum Sztuki Sakralnej, które utworzono w 1967 r. Posiada ono cenne eksponaty, jak barokowe portrety opatów kamienieckich, obrazy wotywne i epitafijne z XVI-XIX w. oraz późnogotyckie, polichromowane figury świętych z XV i XVI w., czy krucyfiks z pocz. XVI w. Prezentuje również dzieła sztuki złotniczej - naczynia liturgiczne z XVII-XIX w. oraz paramenty. Na ekspozycję składają się też ornaty bogato zdobione haftem, kopie figurki MB Bardzkiej z XVII-XX w, a także obrazy, grafiki i wydawnictwa ilustrujące historię kultu maryjnego w Bardzie.

10. Henryków

Opactwo Cystersów

Henrykowskie opactwo powstało z inicjatywy kanonika Mikołaja, który był notariuszem księcia Henryka I Brodatego. Z czasem to jednak władca przejął wraz z synem, Henrykiem II Pobożnym, rolę fundatora. O historii i rozwoju fundacji dowiadujemy się z Księgi Henrykowskiej. W tekście tej spisywanej po łacinie kroniki opactwa umieszczone jest zdanie, które uważa się za najstarsze zapisane w języku polskim: Day, ut ia pobrusa, a ti poziwai. Obecnie w opactwie znajduje się kopia księgi (jej oryginał przechowywany jest w Archiwum Archidiecezjalnym we Wrocławiu). Opactwo powstało w XIII w. jako lubiąska filia, a głównym źródłem jego dochodów były dobra ziemskie. Konwent henrykowski posiadał zgodę na prowadzenie karczmy z możliwością warzenia piwa oraz nabył prawa do wydobywania na tych terenach złota, srebra, miedzi, cyny, ołowiu i żelaza.

Gdy ogłoszono edykt o sekularyzacji zadłużonych wobec państwa klasztorów śląskich, część przejętego przez państwo majątku henrykowskiego odkupiła królowa holenderska, Fryderyka Luiza Wilhelmina Orańska. Kolejnym ważnym etapem w historii Henrykowa było przejęcie go przez książąt sasko-weimarskich i przekształcenie klasztoru w rezydencję magnacką. Powstał wówczas włoski ogród pałacowy, a także park krajobrazowy zaprojektowany przez Eduarda Petzolda.

W skład zespołu zabudowań wchodzi kościół p.w. Wniebowzięcia NMP i św. Jana Chrzciciela pochodzący z XIII w. Przeważa w nim barokowy wystrój i wyposażenie wnętrz (można tutaj zobaczyć m.in. obrazy autorstwa Michaela Willmanna i jego uczniów). Na szczególną uwagę zasługują tu gotycki nagrobek Bolka II i jego żony Juty z poł. XIV w., oraz znajdujące się w prezbiterium stalle zakonne z XVI-XVII w. Kolumna Św. Trójcy, wzniesiona przed kościołem, pochodzi z XVII w.

Klasztor w opactwie henrykowskim poddano przebudowie (w latach 1681-1702), pozostawiając elementy średniowiecznej budowli np. portale (niedawno odkryte). Obecnie w budynku klasztoru mieści się filia Wyższego Seminarium Duchownego we Wrocławiu. W udostępnianych pomieszczeniach (refektarzu, Sali Purpurowej, Sali Dębowej, Sali Żółtej) można podziwiać dzieła sztuki malarskiej, w tym obrazy pędzla Michaela Willmanna oraz sztukatorską i stiukową dekorację sklepień.

źródło

http://szlak-cysterski.eu/

http://www.szlakikulturowe.dolnyslask.pl